Een wandeling in het bos, waar alleen het getjilp van vogels en het geritsel van bladeren in de wind te horen is - een rustgevende ervaring. Omdat het ons de mogelijkheid geeft om het lawaaiige dagelijkse leven om ons heen te vergeten. Maar door de voortdurend groeiende steden, de toename van het verkeer en de verdichting van de leefruimte worden we in werkelijkheid bijna permanent omringd door negatief waargenomen geluid, kortom lawaai. Geluiden die tijdelijk een enorm volume aannemen, veroorzaken meestal acute verwondingen in het binnenoor, zoals het barsten van het trommelvlies. Permanent lawaai, bijvoorbeeld veroorzaakt door het verkeer, kan op lange termijn verschillende fysieke en psychische gezondheidsproblemen veroorzaken (13). En hoewel lawaai door de EU en ook door de WHO duidelijk als een gezondheidsrisico is aangemerkt (10, 12), staat de rechtsgrondslag in veel EU-landen nog in de kinderschoenen en wordt de bestaande wetgeving vaak met lage prioriteit gehandhaafd (10).
Het menselijk brein kan storende invloeden zoals lawaai gedeeltelijk blokkeren. Daardoor zijn we ons nauwelijks bewust van deze permanente invloed. Toch nemen we de verstoring onbewust waar via het autonome zenuwstelsel (6). Als reactie hierop laat het lichaam stresshormonen zoals adrenaline en cortisol vrijkomen en zet het ons lichaam op scherp. Bij onze voorouders zorgden deze hormonen ervoor dat de aandacht in gevaarlijke situaties werd verhoogd en dat zowel de spier- als de hersenfuncties volledig konden worden benut (6). Onze voorouders waren dus in staat om sneller te reageren op gevaar. Deze toestand deed zich voor gedurende een beperkte periode waarin acuut gevaar dreigde en was van nature voordelig vanuit evolutionair oogpunt. Onbewust liggen we nog steeds op de loer onder invloed van lawaai, klaar om de strijd aan te gaan of op elk moment te vluchten.
Deze tegenwoordig bijna permanente stressbelasting kan leiden tot nervositeit en spanning. Het beïnvloedt onze concentratie en onze prestaties, maakt ons gemakkelijk prikkelbaar en onrustig. In ernstige gevallen leidt de geluidshinder tot agressiviteit en kan deze angst veroorzaken (13). Vooral de geluidshinder die overdag wordt waargenomen, heeft een verhoogd effect op de gemoedstoestand en kan grote psychologische schade veroorzaken (5). Als het vrijkomen van stresshormonen afneemt in momenten van rust, lijdt het lichaam aan vermoeidheid en depressie (13). In studies met schoolkinderen werd vastgesteld dat geluidsoverlast een negatief effect had op hun motivatie en dat zowel hun leesvaardigheid als hun langetermijngeheugen werd aangetast (1). In Nederland is aangetoond dat lawaai van het weg- en spoorverkeer kan leiden tot een verhoogde depressie bij sociaal achtergestelde groepen (1). Uit een onderzoek in Southampton, Engeland, bleek ook dat sociaal zwakkere leden van de bevolking meestal minder toegang hadden tot rustige gebieden en daardoor meer te lijden hadden onder de gevolgen van geluidsoverlast. Een verband tussen de sociaal-economische status en de gezondheidseffecten van lawaai kon echter niet worden bevestigd in andere studies. Een van de redenen is waarschijnlijk dat stadscentra en gebieden met een goede bereikbaarheid over het algemeen worden gezien als bevoorrechte woonruimtes, zelfs door sociaal sterke sociale klassen (1).
Omdat het autonome zenuwstelsel niet bewust wordt gecontroleerd, reageert ons lichaam ook 's nachts op geluidshinder (6). Op de lange termijn kan deze stress, die wordt ervaren tijdens de rustfase van het lichaam, ernstige fysieke problemen veroorzaken en een negatief effect hebben op bijvoorbeeld het hart- en vaatstelsel en de bloeddruk (6). Onderzoekers in een studie in Berlijn ontdekten dat met name ouderen bijna twee keer zo vaak worden behandeld voor hoge bloeddruk als ze 's nachts worden blootgesteld aan een geluidsniveau van meer dan 55 dB, in vergelijking met mensen die worden blootgesteld aan minder dan 50 dB (6). Het Federaal Milieuagentschap stelde vast dat mannen die lange tijd op een plaats woonden waar ze 's nachts aan enorm veel lawaai werden blootgesteld, vooral werden getroffen door hart- en vaatziekten (3). Volgens een Deense studie werd lawaai ook duidelijk in verband gebracht met een hoger risico op een hartaanval (9). Uit onderzoek van het Federaal Milieuagentschap in Bremen is gebleken dat geluidsoverlast in verband wordt gebracht met de toegenomen incidentie van bepaalde soorten kanker, zoals leukemie en borstkanker bij vrouwen (7). Een andere studie in Berlijn vond een verband tussen geluidsoverlast en stofwisselingsproblemen en de gevoeligheid van het immuunsysteem (5). Uit een Zwitsers onderzoek naar blootstelling 's nachts is gebleken dat het in verband wordt gebracht met cardiovasculaire risico's vanaf 40 dB. Een studie op de luchthaven van Keulen/Bonn over de effecten van nachtelijk vliegtuiglawaai heeft soortgelijke conclusies getrokken (1).
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft daarom het nachtelijke luchtverkeer met meer dan 40 dB als schadelijk voor de gezondheid aangemerkt (6 ). Voor weglawaai is de aanbeveling maximaal 53 dB overdag en maximaal 45 dB 's nachts (12). Deze grenzen worden echter meestal overschreden: In Europa worden ongeveer 100 miljoen mensen regelmatig blootgesteld aan verkeerslawaai van meer dan 55 dB. Dit heeft gevolgen voor 70 miljoen EU-burgers in stedelijke gebieden, de overige 30 miljoen op het platteland, meestal langs hoofdwegen (10). Daarnaast hebben nog eens 20 miljoen mensen te maken met geluidsbronnen zoals het spoor- en luchtverkeer en de industrie (10). Dit betekent dat ongeveer een op de vijf Europeanen in gebieden woont met geluidsniveaus die schadelijk zijn voor hun gezondheid (1). Maar zelfs op kantoor, in bussen en treinen, en thuis en 's nachts worden veel mensen blootgesteld aan hoge geluidsniveaus (11). In 2012 voelde meer dan de helft van de respondenten in een representatieve enquête, ongeveer 54%, zich geïrriteerd door het wegverkeer in hun woonplaats. Ook het trein- en vliegverkeer (33% en 20% van de respondenten) werd als hinderlijk ervaren (2). Dit heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid: Voor het jaar 1999 werden in Duitsland al ongeveer 4000 hartaanvallen toegeschreven aan de blootstelling aan lawaai (4). In meer recente berekeningen stelt de WHO dat alleen al in West-Europa elk jaar meer dan 1 miljoen jaar van het leven verloren gaat als gevolg van de door het verkeer veroorzaakte geluidsoverlast. Dit omvat minder extreme omstandigheden zoals slaapstoornissen en agressiviteit, maar 61.000 levensjaren worden toegeschreven aan coronaire hartziekten, d.w.z. de verkalking van de kransslagaders, die kan leiden tot een tekort aan zuurstof in delen van het hart en dus een hartaanval kan uitlokken (12). Hierdoor is geluidsoverlast de tweede grootste milieubelasting in West-Europa, na luchtvervuiling (1, 12).
De richtlijn inzake omgevingslawaai 2002/49/EG van de Europese Unie schept een wettelijk kader om deze vervuiling te bestrijden, maar de richtlijn stelt geen EU-brede geluidsgrenswaarden vast. Slechts enkele EU-landen hebben nationale grenzen vastgesteld (10). Desalniettemin vereist de richtlijn de opstelling van zogenaamde geluidsbelastingkaarten die het probleem op lokaal en regionaal niveau in kaart brengen en waarop nu actieplannen kunnen worden gebouwd. Aangezien de bescherming tegen geluidshinder in veel lidstaten van de EU echter geen duidelijke prioriteit heeft, is de voorbereiding van concepten ter bestrijding van geluidshinder uitgesteld (10). Toch worden er steeds meer lokale maatregelen genomen om het probleem op te lossen. In Oostenrijk bijvoorbeeld zijn onlangs de eerste geluidswerende zones ingesteld waarin bestuurders met te veel lawaai worden geflitst. Ook in Duitsland en Zwitserland krijgt dit concept steeds meer steun. Ook in de Europese steden worden steeds meer groene retraites opgezet (10). Deze reinigen de lucht, verminderen de warmte in de stad en bieden bescherming tegen overstromingen. Maar studies tonen ook aan dat stedelijke vergroening het negatieve psychologische effect van geluidsoverlast kan tegengaan (8). De tendens tot verstedelijking en de daarmee gepaard gaande uitbreiding van de agglomeraties en de toename van het aantal voertuigen op de wegen zullen het echter niet gemakkelijker maken om de geluidsoverlast te verminderen. Zeker is dat het, gezien de duidelijke schadelijke gevolgen voor de gezondheid en het aantal mensen dat aan deze vervuiling wordt blootgesteld, steeds belangrijker wordt om meer aandacht te besteden aan dit milieuprobleem.
Bronnen
- European Environment Agency (2020). Healthy environment, healthy lives: how the environment influences health and well-being in Europe.
- Weinandy, R. (2013). Schwerpunkte 2013 – Jahrespublikation des Umweltbundesamtes; Kapitel Lärm.
- Babisch, W. Umweltbundesamt. (2004). Die NaRoMI-Studie - Noise and Risk of Myocardial Infarction.
- Babisch, W. Umweltbundesamt. (2006). Transportation Noise and Cardiovascular Risk.
- Maschke, C. et al. (2003). Epidemiologische Untersuchung zum Einfluss von Lärmstress auf das Immunsystem und die Entstehung von Arteriosklerose.
- Umweltbundesamt (2015). Stressreaktionen und Herz-Kreislauf-Erkrankungen. https://www.umweltbundesamt.de/themen/verkehr-laerm/laermwirkung/stressreaktionen-herz-kreislauf-erkrankungen#auswirkungen-des-larms-auf-die-gesundheit
- Greiser, E. Greiser, C. Umweltbundesamt. (2015). Umgebungslärm und Gesundheit am Beispiel Bremen.
- Dzhambov, A.M, Dimitrova, D. (2014): Urban green spaces' effectiveness as a psychological buffer for the negative health impact of noise pollution: A systematic review
- Roswall, N et al. (2017). Long-term residential road traffic noise and NO2 exposure in relation to risk of incident myocardial infarction – A Danish cohort study
- Europäische Kommission (2017). Bericht der Kommission an das Europäische Parlament und den Rat über die Durchführung der Richtlinie über Umgebungslärm gemäß Artikel 11 der Richtlinie 2002/49/EG.
- Yoa, C.M.K.L. et al (2017). Noise exposure while commuting in Toronto - a study of personal and public transportation in Toronto